Żywe rozmowy

Zamysł pozornie jest bardzo prosty – Żywa Biblioteka to rozmowa. Najbardziej zwyczajna, codzienna czynność, a jednak często trudna, wymagająca otwartości i chęci zrozumienia drugiego człowieka. Do projektu zapraszane są Żywe Książki.

Żyjemy w czasach polifonicznych, a w zasadzie kakofonicznych. Gwar jest elementem naszej codzienności, od którego trudno się odciąć – jeździmy tramwajami, chodzimy ulicami, oglądamy telewizję, wypadamy ze znajomymi na piwo. Jesteśmy zanurzeni w chaosie opinii i poglądów – reagujemy na niektóre, zgadzamy się z nimi bądź odrzucamy, ale słyszymy i odbieramy wszystkie.

Gdy przekroczymy próg Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi i znajdziemy się w Żywej Bibliotece, zderzymy się z takim właśnie gwarem, jeszcze intensywniejszym, bo skondensowanym w małej przestrzeni. Kilkadziesiąt osób siedzi i rozmawia, ich głosy unoszą się, tworząc mieszaninę niewspółbrzmiących dźwięków – różne barwy, różne tony, raz śmiech, raz jęk smutku, zaskoczenia czy oburzenia. Jednak niebawem, po przeprowadzeniu kilku rozmów, pozorny harmider powoli zaczyna się układać w jeden czysty, wspólny dźwięk – słowo: AKCEPTACJA.

Żywa Biblioteka jest wydarzeniem, metodą edukacji pozaformalnej, stworzoną w roku 2000 w Danii. Kilka lat wcześniej grupa młodych ludzi, w akcie niezgody na przemoc wobec przyjaciela, założyła fundację. Jednym z pomysłów działania na rzecz tolerancji i akceptowania odmienności była właśnie Żywa Biblioteka. Idea bardzo szybko się rozprzestrzeniła, obecnie wydarzenie organizowane jest w ok. 50 krajach. W ostatnich latach to właśnie Polska okazała się miejscem, gdzie Żywa Biblioteka cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Odbywa się we Wrocławiu i Krakowie, ale też np. w Radomiu, Tomaszowie Mazowieckim czy Wałbrzychu. W Łodzi pomysł zakiełkował w roku 2013 równocześnie w dwóch organizacjach: Fabryce Równości i Centrum Dialogu, które nadal wspólnie przygotowują Żywą Bibliotekę. W tym roku już po raz piąty.

Zamysł pozornie jest bardzo prosty – Żywa Biblioteka to rozmowa. Najbardziej zwyczajna, codzienna czynność, a jednak często trudna, wymagająca otwartości i chęci zrozumienia drugiego człowieka. Do projektu zapraszane są Żywe Książki. To osoby reprezentujące pewną mniejszość społeczną, narażone na ostracyzm albo nietolerancję – Żyd, gej, obcokrajowiec, ale też weganin, matka dziecka autystycznego, pastor.  Książka nie reprezentuje żadnego środowiska, nie jest głosem grupy, jest wyłącznie sobą i własną historią. Książki mogą mieć różne poglądy, inaczej patrzeć na świat, ale łączy je jedna najważniejsza cecha – wzajemny szacunek i niedyskryminowanie innych. Krytycy pytają, dlaczego do Żywej Biblioteki nie jest zapraszany przedstawiciel ONR. Przecież reprezentuje mniejszość, a wielu z nas chciałoby wiedzieć, skąd wzięły się jego poglądy. Odpowiedź może być tylko jedna: ponieważ on sam nie szanuje innych i jest przeciwnikiem równych praw dla wszystkich. Ktoś inny powie: ale podobnie jest z osobami duchownymi. Odpowiedź znów banalna: z niektórymi owszem, ale nie z tymi, którzy są zapraszani do udziału w Żywej Bibliotece. Podobnie jest z „Kibicem”, który od kilku lat stara się wytłumaczyć, czym różni się od „kibola”.

Każda z książek może zostać – kontynuując analogię biblioteczną – przeczytana. Czytelnik wypożycza interesujący go tytuł na 30 minut, zadaje pytania, słucha historii, poznaje, chłonie. Rozmowa często prowadzi do dyskusji i wymiany poglądów. Gdy upłynie czas, Czytelnik wypożycza kolejny tytuł bądź kończy lekturę.

Do Żywej Biblioteki zazwyczaj przychodzą ludzie otwarci, ciekawi świata, którym często wcześniej zwyczajnie zabrakło okazji, by porozmawiać z osobą reprezentującą daną „kategorię”. Rozmowy są przeważnie bardzo serdeczne, a reakcje pełne zrozumienia i empatii. Wiele osób nie uświadamia sobie trudności, z jakimi w życiu codziennym spotyka się człowiek z niepełnosprawnością fizyczną, jak trudno jest funkcjonować wśród tak wielu przeszkód architektonicznych; Czytelnik często nie wie, dlaczego osoby homoseksualne tak zaciekle walczą o prawo do związków partnerskich; co czuje dziecko wychowane w innym niż katolickie wyznaniu, gdy cały grudzień na lekcjach języka angielskiego uczy się słówek związanych z Bożym Narodzeniem.  Większość z nas nie widzi problemów mniejszości. Sami nie musimy się z nimi borykać. W Żywej Bibliotece one są dostrzegane i artykułowane – to jest bodaj największa siła tego wydarzenia. Organizatorzy marzą, by skłonić do uczestnictwa osoby mniej otwarte, o poglądach bardziej konserwatywnych, często opartych wyłącznie na zasłyszanych w domu, szkole czy telewizji stereotypach. Ten plan z roku na rok realizowany jest z coraz lepszym skutkiem. Zdarza się, że na wydarzenie przychodzi np. nauczyciel z grupą młodzieży. To jednak wciąż kropla w morzu.

Tegoroczna Żywa Biblioteka odbędzie się 5 listopada w budynku Centrum Dialogu. Na czytelników będzie czekało co najmniej 20 Książek. Dokładna lista nie jest jeszcze znana, ale można się spodziewać, że wśród nich znajdą się m.in.: Bezdomny, Mama Adopcyjna, Lesbijka, Wegańska Rodzina, Trzeźwy Alkoholik, Poganka.

Co sprawia, że rokrocznie wydarzenie odbywające się w zimną zazwyczaj, listopadową niedzielę przyciąga coraz większą liczbę Czytelników? Tego fenomenu może do końca nigdy nie poznamy, ale jest to niewątpliwie sukces Żywej Biblioteki.

****

Anita Naumiec – kulturoznawczyni, od 2011 r. związana z Centrum Dialogu, Książka na wielu Żywych Bibliotekach.