Helena Radlińska

ELŻBIETA GÓRNIKOWSKA-ZWOLAK

Helena Radlińska z d. Rajchman, urodziła się 2 maja 1879 r. w Warszawie, zmarła 10 października 1954 r. w Łodzi. Była nauczycielką, działaczką niepodległościową i społeczno-oświatową, badaczką. Weszła do historii Polski jako jedna z wielkich indywidualności lewicowej inteligencji. W dziejach nauki zapisała się jako twórczyni polskiej szkoły pedagogiki społecznej.

Profesor Helena Radlińska należy do najbardziej zasłużonych twórców społeczności akademickiej Łodzi. Była w gronie pierwszych profesorów budujących nowy byt akademicki – utworzony w 1945 r. Uniwersytet Łódzki. Została powołana do Polskiego Instytutu Służby Społecznej, brała udział w pracach organizacji społecznych, które rozkwitły na krótko pod koniec lat 40. XX wieku. Tu, w maju 1945 r., na Wydziale Humanistycznym zorganizowała pierwszą w Polsce Katedrę Pedagogiki Społecznej, obejmując jej kierownictwo. Była uznawana za eksperta w swojej dziedzinie.

W okresie międzywojennym Helena Radlińska intensywnie uczestniczyła w międzynarodowym ruchu naukowym. Związek z myślą europejską, znajomość doświadczeń, programów edukacyjno-społecznych znajdowały odzwierciedlenie w jej pracach własnych – nowatorskich, o rozległej problematyce. Jest autorką 79 książek własnych oraz przygotowanych pod jej redakcją, ponad 500 rozpraw i artykułów. Do najważniejszych prac należą: Książka wśród ludzi (1934), Oświata dorosłych (1936), Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego (1935), Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych (1935).

Jej wielkim osiągnięciem edukacyjnym było powołanie do życia, w 1925 r., Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie – pierwszej w Polsce instytucji kształcenia pracowników społecznych na poziomie wyższym. Placówka ta, kierowana przez Radlińską do 1944 r., wywarła silny wpływ na pojmowanie pracy społecznej w Polsce.

W łódzkiej Katedrze, która była bezpośrednią kontynuacją Studium, wokół swej Mistrzyni skupiło się grono jej dawnych i nowych współpracowników, wśród nich m.in. Helena Brodowska, Anna Chmielewska, Aleksander Kamiński, Irena Lepalczyk, Ryszard Wroczyński. Tu także studenci Radlińskiej, w niezwykle trudnym powojennym czasie, znajdowali pomoc organizacyjno-materialną oraz jej wsparcie moralne, słowa otuchy i nadziei. Wspólnie z nimi podejmowała badania (często o charakterze actionresearch), zgłębiała zagadnienia: pedagogiki społecznej (jej teorii i historii), kształcenia pracowników społecznych, edukacji dorosłych, oświaty i kultury na wsi polskiej, bibliotekarstwa, czytelnictwa, społecznych przyczyn powodzeń i niepowodzeń szkolnych. W ten sposób tworzyła szkołę naukową i przekazywała jej podstawy teoretyczne, metodologiczne, aksjologiczne. Przed nowo utworzoną Katedrą stanęły wówczas ważne cele: odtworzenie rozbitego przez wojnę i okupację środowiska pedagogów społecznych, podjęcie nowych prac naukowych, uruchomienie uniwersyteckich studiów z zakresu pedagogiki społecznej. I zadania te były pomyślnie realizowane aż do 1952 r., kiedy to na podstawie polityczno-administracyjnych decyzji działalność Katedry Pedagogiki Społecznej UŁ została zamknięta (Radlińską odsunięto od pracy w 1950 r.).

Wydarzenia historyczne: okupacja hitlerowska, zniszczenie stolicy, konieczność ukrywania się z powodu żydowskiego pochodzenia, spowodowały, że po opuszczeniu Warszawy, znalazła się w Łodzi. W istocie całe jej życie i działalność pozostawały w ścisłym związku z wydarzeniami historycznymi w Polsce i Europie. Najpierw brak państwowości polskiej – młoda Helena Radlińska nauczała języka polskiego i historii w szkołach i na tajnych kursach uczniowskich, pracowała jako pielęgniarka w instytucjach i stowarzyszeniach społecznych, angażowała się politycznie (walcząc o polską szkołę, organizując pomoc dla więźniów politycznych, działając wraz z mężem Zygmuntem w partii PPS). Następnie, odzyskanie niepodległości, nadzieja na możliwość tworzenia oraz przekształcania społeczności „w imię ideału” – Radlińska angażuje się w struktury organizacyjne obozu niepodległościowego. Aktywne uczestniczy w pracach Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”. Z kolei lata II wojny światowej, to konieczność ochrony idei oraz wartości. Bierze udział w pracach konspiracyjnych, w tajnym nauczaniu (mimo wątłego zdrowia i przeciwieństw losu). Wreszcie, po wojnie, organizuje i kieruje Katedrą Pedagogiki Społecznej na Uniwersytecie Łódzkim. Swym życiem Radlińska udowodniła, że „trudności są po to, aby je pokonywać” (teza, do której chętnie wracała w pracach z zakresu pedagogiki społecznej).

Pracowity czas spędzony w Łodzi był ostatnim odcinkiem bogatej drogi życiowej profesor Heleny Radlińskiej – człowieka o wybitnym intelekcie, wielostronnych zainteresowaniach, pełnego pasji.

Gdy zmarła w 1954 r., Jan Szczepański, ówczesny Rektor UŁ, napisał: Czy zgadzamy się, czy nie zgadzamy się z jej koncepcjami, musimy schylić czoło przed siłą jej ducha i hartem woli, która pozwalała jej ze wszystkich klęsk wychodzić z podniesionym czołem, mobilizować i skupiać siły ludzkie, pracować do ostatniej chwili.

***

Elżbieta Górnikowska-Zwolak –  prof. Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, pedagożka. Interesuje się: rodzinną i pozarodzinną socjalizacją do ról płciowych; aktywnością społeczności lokalnych, siłami społecznymi kobiet; aspektami kulturowymi przestrzeni edukacyjnej.

Podoba Ci się ten artykuł? Tutaj możesz wesprzeć kolejny: https://zrzutka.pl/4n584m

Łódzka Gazeta Społeczna – Miasto Ł jest gazetą bezpłatną, opartą na obywatelskim zaangażowaniu. Pomóż nam zebrać środki na dalsze działanie.

Jeżeli chcesz nas wspierać regularnie, zleć w swoim banku przelew stały: 
Fundacja Spunk 
Nr konta: 83 1750 0012 0000 0000 3823 8337 Raiffeisen Polbank 
W tytule: „Darowizna na Miasto Ł”.

Dziękujemy!